باستانشناسان در توپراکتپهی کارامان/ارمنک (ایرینوپولیس) موفق به کشف پنج قرص نان کربنشده شدند که قدمت آنها به سدههای هفتم و هشتم میلادی بازمیگردد؛ یافتهای کمنظیر که میتواند ابعاد تازهای از زندگی روزمره و آیینهای مذهبی آن دوران را روشن سازد.
مجله اینترنتی باستان شناس : بر روی یکی از نان ها ، تصویر حضرت عیسی و یک کتیبهی یونانیِ نذری دیده میشود. به گزارش استانداری کارامان، در جریان کاوشهای انجامشده در محوطهی باستانی توپراکتپه در ارمنک، پنج قرص نان کربنشده کشف شد که از جمله سالمترین نمونههای شناختهشده در آناتولی به شمار میروند.
نانها با استفاده از آرد جو و بهصورت مزین و نقشدار پخته شدهاند. این یافتهها نهتنها تصویری روشن از شیوهی تغذیهی مردم در آغاز قرون وسطی ارائه میدهند، بلکه پرده از ارتباط تنگاتنگ خوراک روزمره با آیینهای مذهبی و نیایش سرایی مسیحی برمیدارند.
آنچه در این مقاله می خوانید
- نان باستانی مزین به نقش عیسی و کتیبهای به زبان یونانی
- کشف نمونههایی کمنظیر از نظر میزان حفاظت و سلامت
- حلقهای تازه در زنجیرهی «باستانشناسی نان و غلات» در آناتولی
نان باستانی مزین به نقش عیسی و کتیبهای به زبان یونانی
در میان این یافتهها، نانی وجود دارد که سطح آن با شمایلی کمنظیر تزئین شده است: نه تصویر متداول «عیسی، نجاتبخش (پانتوکرَتور)»، بلکه بازنماییای از «عیسی، کشاورز/بذرکار» که پیوندی مستقیم با زمینههای معیشتی و کشاورزی دارد. این شمایل با کتیبهای یونانی همراه است که طبق بررسیهای اپیگرافیک، عبارت «با سپاس به عیسی، مبارک» را بازتاب میدهد. کارشناسان معتقدند این ترکیب تصویری و نوشتاری، بازتابی از جایگاه نمادین مفاهیمی چون برکت، کار و روزی در فرهنگ دینی آن عصر است.
چهار نان دیگر با مُهرهایی به شکل صلیب مالتی تزئین شدهاند. کارشناسان احتمال میدهند این نانهای مُهرخورده همان «نان عشای ربانی» (پروسفورا) باشند که در آیینهای مسیحیت اولیه مصرف میشده است. همنشینی این صلیبها با کتیبهی یونانیِ تقدیمی به عیسا، این برداشت را تقویت میکند. با این حال، برای درک دقیقتر از کارکرد و جایگاه این نانها در زندگی مذهبی آن دوره، پژوهشهای میانرشتهای همچنان در جریان است.
کشف نمونههایی کمنظیر از نظر میزان حفاظت و سلامت
علت سالم ماندن این نانها تا امروز، کربنشدن آنها در اثر آتشسوزی یا دمای بسیار بالا بوده است. در حالی که مواد آلی معمولاً بهسرعت تجزیه میشوند، در شرایط حرارت بدون اکسیژن به زغال تبدیل شده و شکل و جزئیات سطحی خود را حفظ میکنند. در نمونههای توپراکتپه، هم فرم خمیر و هم نقشمهرهای روی سطح بهوضوح قابل مشاهده است. استانداری اعلام کرده که این ویژگی، یافتهها را به نمونههایی کمنظیر در بافت آناتولی بدل کرده است.
کاوشهای منطقه با مجوز «مدیریت کل میراث فرهنگی و موزههای وزارت فرهنگ و گردشگری» و به سرپرستی موزهی کارامان و مدیر آن، ارجان ار، پیش میرود. توپراکتپه/ایرینوپولیس با لایههای متوالی از دوران باستان متأخر تا قرون وسطی، جایگاهی ممتاز دارد؛ زیرا امکان مطالعهی همزمان سازمانیافتگی کلیسا–شهر و نیز شیوههای تولید و مصرف در روستاهای پیرامون را فراهم میکند و تصویری جامع از پیوند دین، جامعه و اقتصاد در آناتولی ارائه میدهد.
حلقهای تازه در زنجیرهی «باستانشناسی نان و غلات» در آناتولی
طی سالهای اخیر، کاوشهای باستانشناسی در نقاط گوناگون آناتولی شواهد تازهای از تاریخ غلات و نانپزی آشکار کرده است: نان ۸۶۰۰ سالهی چاتالهویوک در قونیه، بقایای نان ۵۰۰۰ سالهی کُلّواوبا در اسکیشهر، و بقایای نخود ۴۰۰۰ سالهی تپهی تَوشانلی در کوتاهیه. این یافتهها، چشمانداز ما از شیوههای فرآوری و مصرف محصولات کشاورزی در جوامع باستانی را بهطور قابل توجهی گسترش دادهاند.
نانهای مُهرخورده و دارای شمایل توپراکتپه، دادهای بیهمتا برای مطالعهی حلقهی مسیحیت نخستین و آغاز قرون وسطی در زنجیرهی باستانشناسی خوراک و آیینهای مذهبی فراهم میآورند.
