عواقب توهین و فحاشی

توهین و فحاشی به دیگران، در قانون مجازات اسلامی و در ذیل کتاب تعزیرات به عنوان یک جرم شناسایی شده است که میتواند با مجازات‌هایی همچون حبس تعزیری، شلاق و جزای نقدی همراه باشد.

لیکن در تعیین مجازات مرتکب و درجه جرم توهین، عوامل مختلفی موثر هستند. برای مثال مخاطب توهین، کیفیت ارتکاب به جرم توهین، تکرار جرم توهین، توهین متعدد به یک یا چند نفر و نیز محتوای کلمات استفاده شده تماما در تعیین مجازات مرتکب نقش مستقیم ایفا می‌کنند.

تعریف جرم توهین

جرم توهین را می‌توان اینگونه بیان کرد که نسبت دادن الفاظ و کلمات رکیک به صورتی که خلاف شان انسانی باشد، به یک یا چند خاص را توهین می‌گویند. برای درک بهتر مفهوم، انواع تقسیم‌بندی جرایم را به اختصار توضیح می‌دهیم تا جایگاه توهین برای ما مشخص شود.

انواع جرایم را از حیث نوع آسیبی که وارد می‌سازد، به جرایم علیه اموال، جرایم علیه اشخاص و جرایم علیه نظم و امنیت عمومی تقسیم می‌کنند. در هر یک از تقسیم‌بندی‌ها نیز زیر مجموعه‌های خاصی وجود دارد، لیکن جرایم علیه اشخاص برای ما در اینجا موضوعیت دارد.

توهین جرمی علیه اشخاص

جرایم علیه اشخاص به دست‌های از جرایم گفته می‌شود که جان، منافع، حیثیت یا اعضای انسان موضوع جرم را تشکیل می‌دهد. در نتیجه چنانچه به جان دیگری سوءقصد شود، نوعی از جرم علیه اشخاص اتفاق افتاده است، همانطور که اگر به حیثیت وی تعرض گردد.

جرم توهین و فحاشی نیز به حیثیت اشخاص است که تعرض می‌کند. در واقع زمانی که کلمات رکیک و مادون شان انسانی را به دیگری نسبت می‌دهیم، حیثیت و شان وی را متزلزل کرده و مورد سو قصد قرار می‌دهیم.

همچنین باید اشاره کنیم که عواطف و احساسات آدمی، مورد حمایت قانون قرار دارد. در نتیجه ضربه‌های روحی که به دیگری وارد می‌شود، چنانچه در قالب یکی از جرایم بگنجد، قابلیت پیگیری و مجازات مرتکب را به همراه دارد، جرم توهین و فحاشی نیز به عواطف و احساسات قربانی آسیب وارد می‌آورد.

پس تا اینجا دانستیم که توهین جرمی علیه اشخاص است که به حیثیت و احساسات انسان خدشه وارد می‌سازد و به همین سبب نیز با شکایت شاکی یعنی قربانی اقامه شده و دعوای کیفری جریان می‌یابد.

در ادامه به تعریف جرایم حدی و تعزیری می‌پردازیم تا جایگاه جرم توهین را از این حیث معرفی کنیم.

توهین جرمی تعزیری یا حدی

جرم توهین را که پیش از این تعریف کردیم دانستیم که انتساب الفاظ رکیک و خلاف شان آدمی به دیگری را تشکیل می‌دهد به نحوی که به احساسات و شان انسان توهین می‌شود و به همین سبب نیز جرمی علیه اشخاص دانسته می‌شود.

توضیح آن که جرایم از این حیث شامل جرایم حدی، جرایم تعزیری، جرایم موجب قصاص و جرایم موجب دیه تقسیم می‌گردد. جرایم موجب قصاص به آن دسته از جرایم گفته می‌شود که به صورت عمدی علیه جان، اعضا یا منافع انسان واقع می‌شود.

حال چنانچه همین نوع از جرایم به صورت غیرعمدی صورت گرفته باشد، جرم از نوع مستوجب دیه خواهد بود.

جرایم حدی، به گروهی از جرایم خاص گفته می‌شود که در شرع مقدس اسلام، تعریف جرم، شرایط ارتکاب جرم و عناصر آن دقیقا بیان شده است و همچنین مجازات مرتکب و نحوه مجازات مرتکب نیز تعیین تکلیف شده است.

به همین سبب در جرایم حدی و مجازات نه می‌توان تغییری ایجاد کرد و نه مشمول تخفیف قرار داد و در طول زمان این جرایم و مجازات‌های آن همواره یکسان باقی می‌ماند.

در نهایت جرایم تعزیری قرار دارند. جرایم تعزیری از دورهای به دوره دیگر و نیز از نظام حقوقی به نظام حقوقی دیگر متفاوت هستند. این جرایم از عوامل مختلفی همچون عوامل فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و احساسات و عواطف عمومی تاثیر می‌پذیرند و در مجازات و نحوه اجرای آن نیز امکان تغییر اعم از قانونی و قضایی وجود دارد.

حال باید اشاره کنیم که جرم توهین و فحاشی، با توجه به نحوه ارتکاب و مخاطب آن می‌تواند ذیل گروه جرایم تعزیرات و نیز جرایم حدی بگنجد. چنانچه از نوع حدی باشد، مجازات مطابق شرایط قانونی بر مرتکب اعمال خواهد شد و امکان تغییر آن نه به واسطه قانون و نه به واسطه مقام قضایی وجود ندارد و گذشت شاکی نیز مطابق مقررات تفسیر می‌شود.

اما در توهین از نوع تعزیری، نحوه و شرایط ارتکاب جرم و عوامل موثر در ارتکاب جرم، تماما می‌توانند بر شدت و ضعف جرم، نوع مجازات و نحوه اجرای مجازات موثر باشند.

در بخش‌های آتی انواع حالت‌های جرایم حدی و تعزیری را معرفی خواهیم کرد. لیکن ابتدا به عناصر جرم توهین می‌پردازیم.

توضیح آن که عناصر جرم، شامل عناصر سه گانه قانونی، مادی و معنوی، مواردی هستند که شاکله و تشکیل دهنده جرم هستند، این عناصر باید در کنار هم جمع شوند تا جرمی محقق و مجازات آن قابل اعمال باشد. در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

عناصر سه‌گانه جرم توهین

عناصر سه‌گانه جرایم، شامل عنصر مادی، عنصر معنوی و عنصر قانونی است. تفکیک این عناصر از این حیث انجام شده است تا تشخیص جرایم و اجزای آن به سهولت بیشتری صورت پذیرد. همچنین خلل در هر یک از عناصر و یا عدم اثبات در وجود آن، برای آنکه جرم محقق نشود و یا آن که قابل نسبت دادن به یک شخص یا اشخاص خاص نباشد موثر است.

در ادامه هر کدام از عناصر را در خصوص جرم توهین و فحاشی معرفی می‌کنیم.

عنصر قانونی جرم توهین

عنصر قانونی یک جرم، به این معناست که رفتار ارتکابی در قوانین کیفری معتبر کشور، به عنوان یک رفتار مجرمانه شناخته شده باشد و برای آن مجازات مقرر شده باشد. در واقع عنصر قانونی است که رفتارهای ارتکابی را وصف مجرمانه می‌بخشد و یا آن که جواز ارتکاب آن را صادر می‌نماید.

در واقع یافتن عنصر قانونی جرایم ساده‌ترین بخش و تطبیق دادن یک رفتار با محتوای عنصر قانونی دشوارترین بخش از احراز عنصر قانونی جرم است. توضیح آن که عنصر قانونی باید دقیقا با رفتار ارتکابی مطابقت داشته باشد، و الا رفتار مشمول عنوان مجرمانه نخواهد بود.

برای جرم توهین، در کتاب تعزیرات از قانون مجازات اسلامی، در مواد متعددی، عنصر قانونی تعریف شده است. این مواد شامل ماده 20 از کتاب تعزیرات ذیل فصل فصل (‌در سوء‌قصد به مقامات سیاسی خارجی‌)‌، ‌فصل پانزدهم (‌در هتک حرمت اشخاص‌) شامل مواد 111 و 112، ماده 122 ذیل فصل هفدهم (‌در جرایم علیه اشخاص و اطفال‌)، فصل بیست و هفتم (‌در افتراء و توهین و هتک حرمت‌) از مواد 200 تا 203، است.

در نتیجه هیچ شکی در وجود عنصر قانونی جرم توهین وجود ندارد.

عنصر مادی جرم توهین

عنصر مادی جرایم، شامل رفتار مجرمانه است. توضیح آن که در عنصر قانونی جرم، مطالبی که بیان شده است یا در قالب عنوان عنصر معنوی جرم نمود خارجی دارند و یا در قالب عنصر مادی خود را نشان می‌دهند.

در نتیجه چنانچه رفتار ارتکابی، با تعریف قانونی جرم دقیقا مطابقت داشته باشد، عنصر مادی جرم تحقق یافته است.

عناصر مادی مختلف هستند که جرایم مختلف را تشکیل می‌دهند و مجازات‌های متفاوتی نیز به همراه دارند. همچنین زمانی که در تعدد انواع جرم توهین و مجازات‌های هر کدام صحبت می‌کنیم، مقصود آن است که عناصر مادی مختلفی وجود دارد که هر کدام با مجازات مختلفی همراه است.

در نهایت آن که چنانچه استفاده از الفاظ رکیک و توهین آمیز، با یکی از تعریف‌های مقرر قانونی همخوانی داشته باشد و عنصر مادی مطابق با شرایط مقرر برای آن ایجاد شده باشد، مجازات برای مرتکب تعیین خواهد شد و‌ الا اینگونه نخواهد بود.

انواع جرم توهین با توجه به انواع عناصر مادی را در بخش‌های آتی بررسی خواهیم کرد.

عنصر معنوی جرم توهین

عنصر معنوی جرم به خواست، نیت و اراده مرتکب جرم باز می‌گردد. در واقع عنصر معنوی، نمود بیرونی از خواست و نیت درونی اشخاص است.

عنصر معنوی جرم بیشتر برای تعیین عمدی یا غیرعمدی بودن جرایم مورد توجه قرار می‌گیرد و نیز نقش عوامل مختلفی همچون دخالت قربانی در تحقق جرم را مورد توجه دارد.

در جرمی همچون توهین و فحاشی، احتمال آن که مرتکب بدون قصد و نیت و به صورت غیرعمدی مرتکب جرم شده باشد وجود ندارد. لیکن عوامل مختلف خارجی، همچون شرایط محیطی، دخالت قربانی، خشم، ترس، عدم آگاهی از عبارات مورد استفاده تماما می‌توانند بر کیفیت عنصر معنوی تاثیر بگذارند.

عنصر معنوی یعنی نیت درونی شخص، شکل خارجی و بیرونی پیدا کند اما کیفیت آن میتواند مرتکب را مشمول برخی از مواد قانونی حمایتی و موثر به نفع متهم همچون تخفیف مجازات، تعلیق مجازات یا تبدیل مجازات را به همراه داشته باشد.

در نتیجه جرم توهین را نمی‌توان به انواع عمدی، شبه عمدی و خطای محض تقسیم نمود و صرف استفاده از الفاظ رکیک و فحاشی، افاده معنا در تحقق جرم خواهد داشت.

انواع جرم توهین و فحاشی و مجازات آن‌ها

حال که با تعریف جرم توهین و فحاشی، تقسیم‌بندی آن از حیث تعزیری و حدی بودن، انتساب آن به جرایم علیه اشخاص و نیز عناصر قانونی آن آشنا شدیم، در این بخش قصد داریم انواع جرم توهین را با توجه به مواد قانونی بررسی کرده و مجازات هر کدام را معرفی نماییم.

برای این امر می‌توان جرم توهین را از نظر مخاطب و نیز الفاظ استفاده شده تقسیم‌بندی کرد.

انواع جرم توهین با توجه به مخاطب جرم

همانطور که اشاره شد توهین و فحاشی، با توجه به اینکه به چه شخصی منتسب باشد و یا آن که از چه الفاظ و عباراتی استفاده شود، با مجازات‌های مختلفی همراه است. حال در این بند انواع جرم توهین و فحاشی را با توجه به مخاطب و قربانی آن بررسی خواهیم کرد.

توهین و فحاشی به رئیس کشور خارجی

مطابق با ماده 20 از کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی، توهین و فحاشی به رئیس کشور خارجی یا نماینده سیاسی کشور خارجی از جمله سوء قصد به مقامات خارجی محسوب می‌گردد.

در واقع مطابق با این ماده، چنانچه به مقامات سیاسی یک دولت خارجی که در خاک ایران وارد شده است، توسط هر یک از اتباع یا ساکنین ایران توهین شود یا الفاظ رکیک انتساب داده شود، جرم توهین به مقامات سیاسی واقع شده است. مرتکب این جرم به یک تا 3 ماه حبس تعزیری محکوم خواهد شد.

دلیل جرم انگاری توهین به اشخاص خارجی، آن است که مقامات سیاسی در کشور خارجی، از حمایت دیپلماسی برخوردار هستند. این حمایت که نشان‌های از احترام به دولت خارجی متبوع است، در صورتی می‌تواند توهین به مقامات خارجی در ایران را مشمول عنوان مجرمانه قرار دهد که در خاک کشور متبوع آن مامور خارجی، نسبت به مقامات ایرانی، معامله متقابل وجود داشته باشد.

در نتیجه چنانچه مطابق با قانون کشور متبوع مقام سیاسی، توهین به مقامات ایرانی به عنوان جرم شناخته نشده و مشمول مجازات نباشد، این رفتار در ایران و نسبت به آن مقام سیاسی نیز جرم محسوب نخواهد شد.

توهین به مقامات دولتی

فصل پانزدهم از کتاب تعزیرات، به موضوع در هتک حرمت اشخاص پرداخته است. مطابق با این فصل، چنانچه مخاطب توهین اشخاص عادی یا مقامات سیاسی باشد، حکم مجزایی مقرر شده است.

مطابق با ماده 112 از کتاب تعزیرات، چنانچه توهین به دیگری به دلیل سمت مخاطب باشد و یا آن که مخاطب در حال انجام وظیفه باشد، مرتکب جرم توهین به 3 ماه تا 6 ماه حبس و یا تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهند شد.

مقامات سیاسی مشمول حمایت این ماده شامل اشخاصی است که دارای یکی از سمت‌های ریاست یکی از سه قوه یا معاونان رییس جمهوری یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا‌ نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و ‌شهرداری‌ها باشند.

در نتیجه توهین به این اشخاص، چنانچه به عنوان یک شهروند عادی مخاطب باشند، و نه آگاهی به سمت ایشان وجود داشته باشد و یا هدف از توهین، توهین به ایشان در مقام اجرای وظیفه باشد، جرم واقع شده از نوع توهین به اشخاص عادی خواهد بود و نه مسئولان و مقامات سیاسی و دولتی.

توهین به اشخاص عادی

نوع دیگری از انواع جرم توهین از لحاظ مخاطب آن، به موردی باز‌می‌گردد که مخاطب جرم یا واجد هر یک از سمت‌های دولتی و سیاسی یاد شده در بخش پیشین نیست و یا توهین انجام شده به واسطه انجام وظیفه و یا سمت مذکور نباشد.

به عبارت دیگر، چنانچه توهین به یک شهروند عادی و یا شخصی در منصب شهروند عادی صورت گرفته باشد، مجازات مقرر بر آن شامل شلاق تا (۷۴) ضربه و یا پنجاه هزار‌تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.

ماده 111 از کتاب تعزیرات این جرم را قانون انگاری کرده است و توهین به افراد را شامل انواع فحاشی یا استفاده از الفاظ رکیک دانسته است.

حال با توجه به اینکه مصادیق و تعریف الفاظ رکیکی، از زمانی به زمان دیگر و از شهری به شهر دیگر ممکن است تفاوت داشته باشد و همچنین نحوه استعمال الفاظ ممکن است به قصد توهین و یا در معنای دیگری به کار رفته باشد، عنصر مادی جرم موضوع این ماده را باید با توجه به ماده یاد شده و شرایطی که مورد استفاده قرار گرفته است شناسایی نمود.

توهین به زنان یا اطفال

فصل 17 از کتاب تعزیرات به موضوع جرایم علیه اشخاص و اطفال اختصاص داده شده است. محتوای این فصل انواع جرایم تعزیری را که مخاطب و قربانی آن کودکان و یا بانوان هستند مورد جرم انگاری قرار داده است. یکی از جرایمی که در این فصل مورد اشاره قرار گرفته، توهین به زنان یا اطفال است.

در واقع مطابق با ماده 122 از کتاب تعزیرات، چنانچه توهین یا مزاحمت نسبت به اطفال و زنان در اماکن عمومی یا معابر صورت پذیرد، مرتکب به حبس از دو تا شش ماه و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

در نتیجه مطابق با این ماده، نخست آن که مخاطب توهین و الفاظ رکیک باید زنان یا کودکان باشند و ثانیا ارتکاب جرم باید در امان عمومی یا معابر صورت پذیرفته باشد.

همچنین در ادامه ماده اشاره شده است که استفاده از الفاظ رکیک منجر به توهین به شئون یا حیثیت قربانی گردد، لیکن به نظر می‌رسد که توهین به شان مخاطب، به صرف استفاده از الفاظ رکیک محقق خواهد شد و این شرط محلی از بررسی نخواهد داشت.

انواع جرم توهین با توجه به کیفیت ارتکاب جرم

در بخش پیشین انواع جرم توهین را با توجه به مخاطب آن بررسی کردیم، حال در این بخش قصد داریم به معرفی انواع جرم توهین، با توجه به کیفیت و نحوه ارتکاب جرم بپردازیم.

توضیح آن که، نحوه ارتکاب جرم شامل مقدمات و وسایل ارتکاب جرم و نیز نوع الفاظ و کلمات به کار رفته می‌تواند انواع توهین را به همراه داشته باشد.

تعدادی از مصادیق این بخش از فصل بیست و هفتم کتاب تعزیرات در اتهام انتسابی و توهین و هتک حرمت گرفته شده است و برخی از مصادیق جرم حدی به دست آمده است.

انتساب جرم به دیگری

در ماده 200 از کتاب تعزیرات، بیان شده است که چنانچه مرتکب یکی از مصادیق مجرمانه را به قربانی انتساب نماید بدون اینکه بتواند از عهده اثبات جرم برآید، به یک ماه تا یک سال حبس و تا (۷۴) ضربه شلاق و یا یکی از آن‌ها محکوم خواهد شد.

مطابق با محتوای این ماده، انتساب جرم به دیگری می‌تواند به ترتیب شفاهی یا کتبی صورت پذیرفته باشد. برای مثال چنانچه در یکی از روزنامه و جراید، به دیگری جرمی نسبت داده شود اما نامبرده مرتکب آن جرم نشده باشد و مرتکب نیز نتواند صحت ادعای خود را اثبات نماید، جرم موضوع این ماده محقق شده است.

همچنین چنانچه در هر یک از سخنرانی در مجامع یا نوشتن مطلب در صفحات مجازی، یا به هر وسیله‌ای انتساب ارتکاب جرم به دیگری صورت پذیرد، به نحوی که تعداد به نسبت کثیری از این امر آگاهی یابد، جرم تحقق یافته است.

در نهایت در تبصره این ماده بیان شده است که چنانچه نشر مطالب از مصادیق اشاعه فحشا باشد، اثبات ارتکاب جرم توسط نامبرده تغییری در مجازات توهین و فحاشی در قانون جدید برای مرتکب به همراه نخواهد داشت و مرتکب در هر حال مجازات مقرر در این ماده را تحمل خواهد کرد.

هجو مصداقی از توهین

هجو که به عنوان یکی از صنایع ادبی در طول تاریخ ادبیات ایران مکررا مورد استفاده قرار گرفته است، در واقع به معنای نسبت دادن کلمات و عبارات ناشایست یا خلاف واقع به قربانی از طریق نظم و نثر است.

حال در ماده 203 از کتاب تعزیرات، هجو دیگری اعم از آن که به صورت کتبی یا شفاهی صورت گرفته باشد، به عنوان مصداقی از توهین شناسایی شده است و مرتکب با مجازات حبس از یک تا شش ماه مواجه می‌شود.

نشر اکاذیب

نشر اکاذیب که می‌تواند صرفا به معنای بیان مطالب کذب و یا نسبت دادن الفاظ کذب به دیگری و یا انتساب رفتارهای خاص به دروغ به دیگری باشد، از مصادیق توهین شناخته می‌شود.

در واقع مطابق با ماده 201 از کتاب تعزیرات، نشر اکاذیب می‌تواند به قصد اضرار به غیر و یا تشویش اذهان عمومی صورت پذیرد و یا حتی این قصد و نیت نیز وجود نداشته باشد. اضرار به مقامات رسمی از دیگر علل احتمالی نشر اکاذیب شناخته شده است.

همچنین کیفیت ارتکاب توهین از نوع نشر اکاذیب به روش کتبی مورد نظر است. به عبارت دیگر مطابق این ماده ممکن است که مرتکب نام‌های را مشمول مطالب کذب به قصد اضرار و یا بدون قصد اضرار منتشر کرده باشد، و نامبرده مرتکب نشر اکاذیب شده است.

همچنین ممکن است هر گونه اوراقی را چاپ و منتشر نموده باشد، اعم از آن که اسم و امضای مرتکب بر روی مطالب قید شده باشد یا خیر، و صرف نظر از آن که مطالب کذب به شخص یا اشخاص عادی یا رسمی نسبت داده شده باشد یا خیر.

به عبارت ساده‌تر هر‌گاه که مطالب دروغین به نحو کتبی اظهار گردد، اعم از آن که مخاطب و موضوع آن مشخص باشد یا نه و نیز مرتکب آن را امضا کرده باشد یا نه، نشر اکاذیب محقق شده است.

قذف

قذف به معنای نسبت دادن زنا یا لواط به مخاطب است و مجازات قذف، مطابق با ماده 250 از قانون مجازات اسلامی، 80 ضربه شلاق خواهد بود.

مطابق با مواد مربوطه در تحقق قذف، اول آن که مخاطب باید شخص یا اشخاص خاصی باشد اعم از آن که در قید حیات باشند یا خیر و ثانیا محتوای عبارات استفاده شده باید به قربانی مستقیما و صراحتا انجام یکی از اعمال زنا یا لواط را نسبت داده باشد.