عمومی

تاج السلطنه نخستین طراح مد در دروه قاجار

تاج السلطنه نخستین زن قجری که از مد اروپایی تقلید و حمایت کرد


مد روز در سبک اروپایی اواخر دوره قاجار در زمان سلطنت ناصرالدین شاه به واسطه نفوذ دخترش تاج السلطنه که تحصیل کرده بود و از آزادی زنان ایرانی پشتیبانی می کرد، به ایران آمد به طوری که می توان تاج السلطنه را اولین طراح مد لباس های ایرانی – اروپایی دانست.
تاج‌السلطنه دختر ناصرالدین شاه قاجار (۱۳۰۱ هجری قمری- ۱۳۱۶، تهران) از مدافعان انقلاب مشروطه و عضو انجمن حریت نسوان بود و به نوشتن خاطرات خود علاقه داشت. بخش‌هایی از خاطرات او به نام «خاطرات تاج السلطنه» برجا مانده که وسعت اطلاعات او را نشان می‌دهد و منبع تاریخی بااهمیتی است. وی از مشروطیت، حقوق زنان، آزادی، برابری و قانون دفاع کرده و انتقادهایی جدی به وضعیت حکومت و سلطنت برادرش، مظفرالدین‌شاه قاجار داشت و بسیاری از مشکلات کشور را حاصل عدم کفایت شاهان قاجار می‌دانست. همچنین با شاعران آزادی‌خواهی هم‌چون میرزاده عشقی ارتباط داشت و عارف قزوینی در ابیاتی او را ستودهاست.تاج‌السلطنه در اواخر سال ۱۳۰۱ هجری قمری (برابر با ۱۸۸۴ میلادی) از توران‌السلطنه، یکی از همسران ناصرالدین شاه قاجار که دخترعمویش نیز بود، زاده شد. تاج‌السلطنه در هفت سالگی به مکتب رفت. علاوه بر تسلط بر زبان فارسی، عربی و فرانسه را نیز به خوبی آموخت. او در ده سالگی ازدواج ناموفقی با حسن خان سردار شجاع، پسر شجاع‌السلطنه داشت و دخترانش از او گرفته شدند و نزد پدر و نامادری ماندند .تاج‌السلطنه در زمان حیاتِ پدرش، ناصرالدین شاه، بسیار مورد توجه او بود اما بعد از مرگ پدرش مورد نفرت مظفرالدین شاه قرار گرفت چرا که از مشروطه‌خواهان طرفداری می‌کرد و از روش تربیت در دربار و اختلاف طبقاتی دوران قاجار و رفتار درباریان انتقاد می‌کرد.وی به مطالعه آثار ویکتور هوگو، ژان ژاک روسو و بیسمارک علاقه داشت و از آنها الهام می‌گرفت.
جنیفر اسکارس، متصدی پیشین فرهنگ خاورمیانه در موزه ملی اسکاتلند، چندی پیش در گفت وگو با « تاریخ ایرانی» درباره تأثیر مد اروپا بر زنان درباری قاجار صحبت کرد بود او می گوید که چهارمین شاه قاجار و دخترش مهم ترین نقش را در دگرگونی لباس خانم های درباری داشته اند، ناصرالدین شاه بر شکل و اندازه دامن ها، تأثیرگذاشته و تاج السلطنه در شب نامزدی و مهمانی عروسی اش، همراه با لباسی از ابریشم صورتی با ساتن سفید، توری به سبک عروس های اروپایی به سر داشته است.

واردات مد به ایران قجری


بعد از اولین سفر ناصرالدین شاه به لندن به بعد، جامه زنان اروپایی از طریق تصاویر وارداتی از زیبایی های مد روز شناخته می شد، تصاویری که همزمان توسط هنرمندان ایرانی که تخصصشان در نقاشی از چهره برای البوم مشتری هایشان بود، گرفته می شد.
همانطور که قبلا توضیح داده شد، مد روز در سبک اروپایی اواخر دوره قاجار به ایران آمد در زمان سلطنت ناصرالدین شاه به واسطه نفوذ دخترش تاج السلطنه که تحصیل کرده بود و از آزادی زنان ایرانی پشتیبانی می کرد این مسئله تسهیل شد به طوری که می توان تاج السلطنه را اولین طراح مد لباس های ایرانی – اروپایی دانست؛ او در خاطراتش از لباس هایی به سخن به میان آورد که در سبک و رنگ های روشن، تجلی اروپایی ها بود، همچنین حدود سال ۱۹۰۰ با لباس اروپایی تنگ چسبان پارچه ای و گیوان پوشانده نشده است، مدل نقاشی شد.
لباس زنان دربار اوایل ترکیبی از نیم تنه ، ژاکت های تنگ با آستین های بلند و با شلواری که به شکل زنگوله تا زانوها می رسید ، همه ساخته شده از پارچه زربفت ابریشمی و مخمل بود. یک شال، معمولا صورت را در بر می گرفت و زیر چانه گره زده می شد، بسته به وضعیت پوشنده لباس مقدار زیادی از جواهرات آویخته می شد، تغیرات در لباس های سنتی به صورت تدریجی از اواسط قرن ۱۹ شکل گرفت و شامل شلوارهای کوتاه تر و دامن هایی دراندازه و ضخامت مختلف بود که روی شلوارهای تنگ یا جوراب های نازک پوشیده می شد.
معرفی جامه اروپایی به زنان دربار، تدریجی بود و از اواخر قرن ۱۹ شروع شد که شمال انطباق با سبک سنتی است. برای نمونه کت ها با دکمه بسته شدند و خط یقه v شكل داشتند، لباس های بلند با کمر تنگ و دامن های ضخیم که زیر کت پوشیده می شد، شنل ها روی کت پوشیده می شد و برخی از مواقع، رداهای طرح اروپایی به جای چادر در لباس های بیرون از خانه استفاده می شد.

اشتیاق ناصرالدین شاه به مد اروپایی


ناصرالدین شاه فعالانه پوشیدن لباس های اروپایی را تشویق می کرد، دخترش تاج السلطنه نوشته است که ناصرالدین شاه به او زمانی که هنوز بچه بوده امر می کرده است که لباس های اروپایی ترجیحا صورتی و سفید بپوشد؛ بعدها لباس هایی که وی در نامزدی و مهمانی های عروسی اش پوشیده ساخته شده از ابریشم صورتی با ساتن سفید بود که با توری به سبک عروس های اروپایی کامل می شد، او به حمایت از پذیرفته شدن لباس های کاملا اروپایی در سال ۱۹۰۰ کاملا ادامه داد، همچنین عکس هایی از زنان درباری در لباس هایی برازنده با خط یقه، دلکولته ( یقه باز) به سبک فرانسوی دهه ۱۸۷۰ موجود است.
اندازه دامن ها در لباس سنتی متفاوت بود تا آنکه در دهه ۱۸۶۰ کوتاه و خیلی ضخیم شدند، احتمال دارد ناصرالدین شاه در شکل و اندازه این دامن ها تأثیرگذاشته باشد، جریان اولین دیدار وی از اروپا در سال ۱۸۷۳، دامن های رقصندگان باله در پاریس را تحسین و در بازگشت آن مدل را به زنان دربار معرفی کرد.
اما تأثیرگذار ترین پیش قراولان مد در میان زنان دربار قجر به طور مستقیم دارای خویشاوندی با شاه بودند بنابر این در بالاترین جایگاه اجتماعی بودند، ملک جهان مادر ناصرالدین شاه،لباس های سنتی با زیبایی بالایی می پوشید و مرقوب ترین ابریشم و مخمل را برای نیم تنه و شلوارها انتخاب می کرد، شالی از مروارید و الماس به سر می کرد در عین اینکه تعداد زیادی دستبند و گردنبند بازو و گردنش را می پوشاند، بعدها دختر ناصرالدین شاه تاج السلطنه بسیار مد فرانسوی را تحسین کرد و لباس های مد روز اروپایی اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ را بر تن کرد.
واکنش به این تغییرات تا حد زیادی بسته به رویکرد شوهران نسبت به تحصیلات زنان و آداب اروپایی متفاوت بود، مردان محافظه کار دگرگونی در لباس ها را می توانستند بپذیرند اما به اصرار به زنان برای ماندن در خانه و دنبال نکردن حرفه ادامه می دادند.
تاج السلطنه که از امتیاز ثروت و نفوذ برخوردار بود بی وقفه با شوهرش مخالفت می کرد، انچنانچه لباس اروپایی را به عنوان رهایی بر تن می کرد و برای رهای زنان ایرانی کار می کرد.

آرایش های قجری با لباس های اروپایی!

بعد از آن آرایش ها تغییر کرد تا با لباس محلی گرانبهای زنان دربار همسانی بیشتری به وجود بیاید، لوازم آرایش آن دوران از محصولات طبیعی بودند که می توانستند در خانه ترکیب یا از بازار خریداری شوند ایده آل آرایش در آن روزها صورتی صاف و سفید بود که با لب ها و گونه های سرخ و چشمان و ابروهای تیره معلوم شود.
صورت با ماسکی از لایه های پودر که برخی از مواقع به رنگ سرب بود، پوشیده می شد، گونه ها با پودر رژ هماتید قرمز یا قرمز مرمری هم چنین برای لب ها نیز استفاده می شد، چشمان به شدت با سرمه یا کهل که از پودر توتیا ساخته می شد، طراحی می شد. ابروها به شکل هلال ماه برداشته می شد و با ضخامت زیاد به زنگ نیلی جدا از هم یا بهم پیوسته به شکل منحنی ادامه می یافت.
خال، زیبایی سیاهی در کنج لب گذاشته می شد همچنین طرح زیر برگ و گل میان ابروها روی چانه یا گردن نقاشی یا خال کوبی می شد، حنای سرخ برای رنگ کردن پنجه دست و کف پا و همچنین رنگ کردن ناخن های دست و پا استفاده می شد، دستور عملی هم برای لوسیون جهت مراقبت از پوست وجود داشت که حاوی خیار برای رنگ صورت و هلو برای نرمی و لطافت پوست بود.
آرایش مو هنری خانگی بود که استادانه و زمان بر بود، موی بلند مشکی انبوه خوشایند بود و در چند رشته تا کمر زنان بافته می شد، گیو در جلوی صورت گسسته و حلقه حلقه بود، موهای بافته می توانست با جواهر و ربان تزئین شود، حنا در هر دو مدل استفاده می شد و مو را رنگ می کرد، آگاهی از  لوازم آرایش مد روز اورپا در میان زنان دربار محدود بود و از این رو محصولات به راحتی در دسترس نبود، تعداد اندکی از زنان بودند که با محصولات سنتی وداع گفتند، اینجا نیز دوباره تاج السلطنه پیش گام شد و حدود سال ۱۹۰۰ مد اروپا را به کار گرفت، پرتره وی در لباس اروپایی نشان می دهد که او همچنین از آرایش غلیظ حذر کرده است و مدل موی ساده ای دارد.
گرچه لوازم آرایش اروپایی به طور گسترده ای جایگزین لوازم سنتی شد اما برخی از آنان همچنان مورد استفاده قرار گرفت، خط تیره مانند حنا برای حالت دادن به مو. مد مو در طی دهه ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ از بافتنی های استادانه به آرایش سبک اروپایی معاصر تغییر پیدا کرد.
چنانچه سالن های آرایش مو در تهران و کلان شهرها باز شد چرا که مدل های جدید احتیاج به توانایی و آموزش حرفه ای داشتند که برای مشتری های گرانقیمت خصوصی نیز کار می کردند.
گردآوری : ماندانا رجبی از پایگاه خبری تحلیلی طنین یاس 
 لطفا در نشر دانسته هاي خود کوشا باشيد.چنانچه اين مطلب به نظر شما جالب و مفيد بود آن را از طريق شبکه هاي اجتماعي زير با دوستان خود به اشتراک بگذاريد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا